"Нёль рӧдвуж войтыр"

Талун лыдди  отчёт Зарни Люся презентация йывсьыс да и асьсӧ небӧгсӧ перйи ӧтуввезйысь. Вӧлӧмкӧ Зарни Люсяыд ладӧн да лӧсьыда юкӧма нин коми-зыранатӧ шӧри, изьватассӧ торъя войтырӧн петкӧдлігмоз. Тадзи  и велӧдны кутасны сэсся челядьсӧ, эмӧсь тай НЁЛЬ рӧдвуж войтыр: «коми, коми-пермяки, коми-ижемцы (изьватас) да удмурты».

Перым муын тадзи жӧ зільӧны чагдӧдны комиясӧс (нёльӧд рӧдвуж войтырӧ сэні пуктӧны коми-язвинсаясӧс). Бура тӧда, язьвинскӧй "сепаратизм" сайын сулалӧ местнӧй роч чинушаяслӧн сьӧм. Татшӧм шкурнӧй интерес кӧнкӧ и изьватас нырщикъяслысь "асшӧрлун" вердӧ. Коми интеллигенциялы вермасьны эськӧ тайӧ витӧд колоннаыскӧд. Но мыйлакӧ татчӧс комияслы ставыс нин веськодь. 

И абу сӧмын веськодь. Со Вась Галя, коркӧя министр морт, ньӧти майшасьтӧг лэдзис аслас журналас Зарни Люсяыдлысь висьтъяс «изьва кылэн». Интересысла пӧ сетам авторыслы петкӧдчыны. Со С. Терентьев йӧзӧдӧ «первой изьватас» небӧг «Сьӧлэм гаже изьва кыы», кӧні редактируйтӧма изьваса фонетика серти гижӧд кывйӧн лӧсьӧдӧм текстъяс. Сэсся сійӧ жӧ Кола кӧджын печатайтӧма жугӧдӧм орфографияӧн сэтчӧс пӧчыслысь висьтасьӧмсӧ (Кола кӧджын комиясӧс саамъяслы паныд пуктӧны да майбыр).

Зарни Люсяыд аслас справочникас ставсӧ тайӧс вайӧдӧма, кыдзи торъя йӧзлысь (абу коми войтырлысь) литература. Этша на, коми поэтӧс да коми издательствоса уна вося редакторсӧ, Владимир Поповӧс, сійӧ оз нин лыддьы коми поэтӧн, и весиг "Коми йӧзкостса важся висьтъяс" небӧг лысьтӧма пуктыны изьватас юкӧнӧ, Юрий Рочев дасьтӧма да... 

Ёртъяс, ас садьӧ воӧй-а, мый ті сэтшӧмсӧ вӧчанныд-каранныд???

Мыйта вын вӧлі ас кадӧ пуктӧма, медым республикаас коми войтыр кыліс асьсӧ ӧтласа нациянас, медым коми кыв вӧлі ӧтувъя. Пыртісны гижӧд кывйӧ лексика быд диалектысь. Бура ли лёка – нормируйтісны орфография. А ӧні ставсӧ жаль тӧдтӧг пазӧдӧны...

Библиограф

Бӧръя лунъясӧ унджык кад мунӧ библиографияӧ. Уна коми небӧг вӧлі таво сканералӧма, а сэсся кад гижавны ставсӧ. Отсасьны некод и оз волы да, ковмас, тыдалӧ, аслым и библиографируйтны коми кыв корпустӧ.  Тайӧ вежон лӧсьӧді татшӧм авторъясӧс: Ан. Шомысова, А. Елфимова, А. Ельцова, Пик Артеев, Е. Афанасьев, Н. Белых, Щукин, Щербаков, Конюхов, Илля Вась, Безносиков, Вавилин… Татшӧм уджсӧ вӧчигӧн синмыд озджык мудз текстъястӧ лыддьӧм дорысь.

Быд автор кузя юӧртам дженьыда ас йывсьыс, шняпкам портрет, сэсся кад серти лыддьӧг «Небӧгъяс» (ыстӧгӧн быд небӧг вылӧ), кад серти лыддьӧг «Мукӧд ногӧн йӧзӧдӧм» (сборникын ли газет-журналын), анбур серти лыддьӧг «Гижӧдъяс» (быд гижӧд дорас хронологияын вайӧдам йӧзӧдӧминсӧ), ӧшмӧсъяс (ыстӧгъяс мукӧд ресурс вылӧ).

Быд небӧг кузя гижам инфа вӧчысьяс йылысь, ыджда да тираж йылысь, сэсся юриндалысь да ассьыным пасйӧдъяс содтам. Видлӧг тані.

Ӧти сайын терминология кузя:

чукӧртіс <- составитель
дасьтіс <- составитель
лӧсьӧдіс <- редактор
техн.  лӧсьӧдіс <- техн. редактор.
мичм. лӧсьӧдіс < - худож. редактор
комп. верстайтіс <-  компьютерная верстка

Кыв да литература

Век на синтӧм да, ветлі асывнас ИЯЛИ-ӧдз. Сёрнитім Мусанов Ӧльӧшкӧд комикыв.ком сайт йылысь, водзӧ сӧвмӧдны сійӧс колӧ. Коллегаяс дасьтӧмаӧсь кык небӧг: В. А. Ляшевлысь 1977ʼ вося диссертация емва диалект кузя (Кола Микулай тайӧ выльлунӧ лэдзӧма) да Риммалысь & Светалысь Коми сёрнисикасъясса фонетика да морфология (СКУ-ын лэдзӧма неважӧн, но некӧні сійӧ абу).  Кышӧдъяснысӧ пукта татчӧ.  Дзоньнас эськӧ кыв сектор сайтас и пуктыны да…

Тавося монография

Луннас шыӧдчыліс ме дорӧ ӧти нывка, кыдзи пӧ комиӧдны ӧти официознӧй фраза. Вочавидзи, но стӧчмӧді, менам мися дзик мӧд видзӧдлас сы вылӧ, кутшӧм ногӧн колӧ комиӧдчыны. Ӧнія вуджӧдчысьяс шырӧны-вуджӧдӧны, ковтӧминӧ неологизмъяссӧ сюялӧмӧн. А колӧ комиӧдны сідз, медым контекст серти коми мортыслы гӧгӧрвоана вӧлі… Важӧн нин кад гӧгӧрбок видлавны тайӧ майшӧгсӧ, а некыдз оз слӧймыны зырана ёртъясыд. Ӧтияс увтчӧны неологизмъяс вылӧ, мӧдъяс ньӧти майшасьтӧг шӧтӧны гӧгӧрвотӧмторъяс. Майбыр! А тӧлкыс некутшӧм оз тыдав…

Рытнас вои кывкӧртӧдӧ, литература сайтсӧ мися бара ковмас сюйны пӧчӧ кудйӧ. Сажин Сергей, коді кӧсйысьліс сайтсӧ вӧчны кӧч тӧлысьӧ на, талун шуис ог вермысӧ. Сэсся коді и кутас дизайнеравнысӧ. А текстъясыд пуктынытӧ вель уна.  Мукӧд авторыс оз жыдитчы да став коми йӧзыслы лыддьӧм вылӧ кӧсйӧ сетны гижӧдъяссӧ. Со шонъянӧй Белых Иван Ильич эз и удит аддзыны ассьыс висьтъяссӧ мичаа лӧсьӧдӧм интерфейсысь…

Коми кывтӧмӧсь

Асывнас ветлі Коми Республикаса Нац. небӧгаинӧ, тӧдмавны коми раскладка йылысь. Коркӧ кӧч тӧлысьӧ на дорӧ пыралі нин да, косйисны пуктыны, кодлы колӧ. А ӧні, куим тӧлысь мысти, петіс эрдӧ: некод нинӧм абу и пуктӧма. Вставка пыр век на уджалӧны. Директор Мифтаховалы шуи, вай нин приказ гиж ли мый ли, дыр-ӧ пуктыны ӧтилаысь став компӧ коми раскладкасӧ. Юралысьыс корис электроннӧй замсӧ, а мӧдыс пыр и прессингуйтны кутчис – нинӧмла пӧ тіян раскладка, кодлы колӧ, мед лыдпасъясӧн код набирайтӧ.  Гӧгӧрвои дерт, мый тайӧ бабалы дыш ноксьыны – джын компьютерыс небӧгаинас важмӧм нин да ковмас содтӧд мырсьыштны, а содтӧд сьӧмтӧг некод чаг оз бергӧд тайӧ заведенньӧын. Вензьыштім да, бӧръяпом шуис, но ладнӧ пӧ, кутшӧм юкӧныслы  ковмас дак, налы и пуктам коми тэчасногӧ, no problem. 

Со тадзи! Вӧчим республикаса контораяслы раскладка, медым сы отсӧгӧн позяс ӧттшӧтш гижны компьютерас текстъястӧ кыкнан каналан кывнас, и то тай – кодлы гаж петас, сылы пӧ и пуктам…  

Но мый, ветлі библиотекаса некымын юкӧнӧ – библиограф пӧчӧяс шуисны, татшӧмтор пӧ ёна колӧ (час джын петкӧдлі налы миянлысь сайт да), комплектуйтысьяслы колӧ жӧ вӧлӧм.  А со чужан му юкӧнын (краеведческӧй отделын) чорыда шуисны – коми раскладка пӧ миянлы оз ков, ми  тай коми кывнас пӧшти огӧ вӧдитчӧй да. А кор ковмас вставкасӧ вӧчыштам дай… Тадзи шуӧны национальнӧй библиотекаын, чужан мулы сиӧм юкӧнас. И шуӧны тадзи коми йӧз. Юралысьыс юкӧнас дзик роч да, уджсӧ тані пуктӧма буретш сэтшӧм ногӧн, медым коми кыв тыдалыштіс сӧмын отчёт могысь. Коми кывтӧ ылі джаджйӧ пуктӧмыс и вайӧдіс татшӧм мисьтӧм ситуацияӧ, кор коми кывлысь тані абутӧмсӧ казьтыштӧны, медым подулавны коми раскдадкалысь ковтӧмлунсӧ…  Дзикӧдз яндзим воштӧмныд нин, коми аньяс! По идее вӧтлыны коліс эськӧ завнысӧ уджсьыс дай мукӧдсӧ стрӧжитны, но миян тай демократия. Сэсся и гӧгорвоана, мыйла Ӧ. Л. ӧтнас коми кывъя библиографиясӧ вӧчӧ… 

Нац. библиотекаын ӧні зіля сканералӧны финскӧй сьӧм вылӧ 1920-воясся небӧгъяс (ичӧтик пай дерт).  Мыйджык, эг и кут юавны. Веськодь нин – кык ли, куим ли пӧв ӧти небӧг сканируйтасны кӧ – асьныс тӧдӧны. Колян во мыйта вын пукті, медым координируйтны уджсӧ, а ставныслы веськодь... Талун вӧзйыси ӧти сайын дарӧн уджалыштны сканераыс, вӧчны «Войвыв кодзув», редакция тай абу жӧ паныд. Интерес буракӧ и библиотекаршаяслӧн эм, но содтӧд сьӧм кӧ налы оз усь – оз кутны утруждайтчыны.

Петчать керкалань бӧр локтігӧн пыралі маршакъясӧ, Зарни Люсяӧс корны Инесса флешмобӧ. А сэні буретш  Люсялӧн презентация. Тӧдчана йӧз бергалӧны, костюмаӧсь и быдӧн. Пӧжалӧма Зарни нылыс челядьыдлы небӧг – «Кутшӧм вужъя войтыр олӧны Коми муын». Куш комияс йылысь дыш нин гижнытӧ да, азер-немеч-еврейсӧ сэсся кыскалӧ. Ладӧн да лӧсьыда олӧм пуктӧм могысь пӧ колӧ татшӧм небӧг. Весиг сыктывкарса пашыстъяслы интереснӧ лои, волісны авторъяскӧд «сёрнитыштны», но полицайяс абу лэдзӧмаӧсь. Ачым эг жӧ кут кывзыны, сідзи нин косялісны лолӧс краеведъясыс мӧд «национальнӧй» библиотекаын…

Рочыд абу коми да

Уджала век на ӧтнам. Тӧрыт да талун зіля текстаси – флешмоб кежлӧ дасьтысигмоз медсясӧ ӧнія коми кывбуръястӧ пӧрті текст форматӧ да библиографируйті. Но Алёна Ельцовалысь гажтӧм кывбуръяссӧ лыддигӧн ёна висьмис син, ковмис эновтчыны да кутчысьны сканерӧ (вӧлись Педь Геньӧн 1933ʼ вося небӧг миян эм пдфканас!).  

Сэсся куті видзӧдны, мый нӧшта эм интернетын коми поэзияысь да сюри финноугория сайтӧ. Шызи-гызи. Зэв наяна вӧчӧма Обрезкова Нинаыд: коми гижысьяс пӧвстӧ Кановаӧс да нӧшта рочмӧм морт-мӧдӧс сюйӧма да. Видчи Кослансаыскӧд. Рочӧн кӧ мися  принципысь гижӧ мортыд – роч гижысьяс пӧвстын мед нималас, а комияс пӧвстын нинӧм вӧчны, чужан кывтӧ вузаліс  нин да...  

Ышмуніс Нинукыс, дӧзмис, мыйла пӧ сюйсян йӧз дорӧ. Но, мися, сайтыд дерт тэнад, ачыд сэсся тӧдан. Но тані гӧрд визь нин, и сы сайӧ вуджны оз позь. Верман витӧд колонна моз ойдӧдны коми текстъястӧ роч лексиканас да роч синтаксиснас тшыкӧдны коми гижӧдъястӧ, но шуны рочӧн гижӧмсӧ коминас – тайӧ веськыда пӧрйӧдлӧм нин лоӧ... 

Тӧвъям

Колян вежон апалім ывлаас и 20 сай градуса кӧдзыд и зэв на мелі сынӧд. Но тӧв, прамӧй тӧв! 

Лоӧмторъясысь сӧмын жугыль юӧр тӧд вылам коли - кувсьӧма Белых Иван Ильич. Зэв шань морт вӧлӧма, и лышкыд - козьнавліс ассьыс гижӧдъяс коми войтырлы да. Колас збыль медводз пуктыны сылысь текстъяссӧ ӧтуввезса небӧгаинӧ, кор сійӧ дась лоас.

А сідзсӧ уджалі квайт лун ӧтнам. Ондре маршачкаяслы ноутъяс весалыштіс да мӧділунас усйысис Ёшкаас, Марина вежон чӧж вӧлі Мӧскуаын. Отсалысьясӧй некоді эз и волыны. Чинаяс эз жӧ вӧрӧдны.

Ставӧн вунӧдӧм Ӧ. Л. йӧймытӧдз мырсис ас кежысь нёль стенмын. Керка видзысьяс ёна броткисны кӧ и. Кык юкӧнын зільӧма вӧлі - библиография да тексталӧм. Содӧ, содӧ вочасӧн миян базаным. Тайӧ пӧрйӧ нокси унджыксӧ кывбуръяснас. Бура тай гижлӧмаӧсь кодсюрӧяс...

А со блогтӧ некод оз и гиж. Буди Женя пуктіс юӧр фурор йылысь и ставыс... Удмуртъяс тай конкурсъяс нин лӧсьӧдӧны блогиняяс костын, а миян и гижысьыд абу...

Мукӧдыс, шуам тӧдса поэт Е. Валериан, чайтӧны весиг - блогсьыд пӧ сӧмын лёк.  И мӧдъяс кывзысьӧны, Кола Микулай со кӧсйӧ нин чышкыны блогсӧ... Да-с, зырана ёртъяс...